Kluczowe wydarzenia od maja 2001 r.: Polska brała udział w
procesie negocjacji Traktatu Ottawskiego i podpisała go w grudniu 1997 r.
Nie podjęła jednak żadnych konkretnych działań na rzecz
jego ratyfikacji. Przedstawiciele Ministerstwa Obrony Narodowej oszacowali
koszt zniszczenia min przeciwpiechotnych, znajdujących się
arsenałach Polski, na „kilka milionów złotych.”
Nieoficjalnie wielkość polskich zasobów została
określona na ponad jeden milion. Wojska inżynieryjne
wyszczególniły typy składowanych min. W 2001 r. Polska
przeznaczyła około $6 milionów na oczyszczanie i zabezpieczanie
min i niewybuchów na terytorium kraju. Zniszczono 3 842 miny i 45 000
niewybuchów. W marcu 2002 r. 39 polskich saperów zostało
wysłanych do Afganistanu.
Polityka wobec zakazu min
Rzeczpospolita Polska podpisała
„Konwencję o zakazie użycia, składowania, produkcji i
przenoszenia min przeciwpiechotnych oraz o ich zniszczeniu” 4 grudnia 1997
r., stawiając warunki konieczne dla ratyfikacji. W 2002 r. stanowisko to
zostało potwierdzone: „[R]ratyfikacja jest uzależniona od
przyłączenia się do Konwencji stałych członków
Rady Bezpieczeństwa ONZ, wszystkich państw naszego regionu oraz
wprowadzenia na wyposażenie Sił Zbrojnych środków
alternatywnych dla min przeciwpiechotnych. Dotychczas żaden z tych
warunków nie został spełniony. W chwili obecnej ratyfikacja
oznaczałaby pozbawienie Sił Zbrojnych ważnego środka walki
systemu obrony
narodowej.”[1]
Polska uczestniczyła w Trzecim Spotkaniu Państw Stron Konwencji we
wrześniu 2001 r. w Managui w Nikaragui. W zaprezentowanym stanowisku
określiła Traktat Ottawski jako „doskonały przykład
dokumentu, który służy szlachetnemu celowi humanitarnemu”
i „zapewnia Państwom podstawę do rozwiązania kryzysu
spowodowanego minami, nie tylko poprzez wprowadzenie zakazu politycznego, ale
również dzięki określeniu zasad rozminowywania i pomocy
ofiarom.” Zauważono również, że, podczas gdy
„uwarunkowania bezpieczeństwa niektórych Państw
umożliwiły im ratyfikację Konwencji Ottawskiej, nasze
szczególne wymogi obronności jak dotychczas nie pozwoliły nam
na podjęcie podobnych
kroków.”[2] Polska
poparła także stanowisko wygłoszone przez Belgię w imieniu
Unii Europejskiej, która zaapelowała do państw nie
będących stroną Konwencji o jak najszybsze
przystąpienie.[3]
29 listopada 2001 r. na forum Zgromadzenia Ogólnego Polska
głosowała za przyjęciem Rezolucji 56/24M wzywającej do
uniwersalizacji Traktatu Ottawskiego.
Polska brała udział w spotkaniach Komitetów Stałych
Konwencji w styczniu i maju 2002 r.[4]
Na spotkaniu w styczniu 2002 r., Polska oświadczyła: „Pomimo
poparcia dla Konwencji, nadal nie jesteśmy w pełni gotowi do
rezygnacji z min przeciwpiechotnych...Potrzebujemy pozyskać odpowiednie
środki alternatywne. Proces ten wymaga czasu. Niemniej jednak Polska
pragnie być postrzegana jako państwo, którego
położenie strategiczne i bolesne doświadczenia historyczne
usprawiedliwiają opóźnienie w rezygnacji z tego rodzaju broni.
Jednocześnie jesteśmy gotowi oznajmić, że ratyfikacja
Konwencji Ottawskiej przez nasze państwo jest sprawą bliskiej
przyszłości.”[5]
W wyniku przeprowadzenia wywiadów w celu sprecyzowania wyrażenia
„bliska przyszłość” okazało się, że
może to oznaczać pięć a nawet dziesięć lat.
Obecnie Polskie siły zbrojne przechodzą 6-letni proces modernizacji i
decyzja o ratyfikacji może być uzależniona od decyzji w sprawie
wyposażenia zbrojnego.[6]
Podczas Trzeciego Spotkania Państw Stron i Komitetu Stałego w dniu
1 lutego 2002 r. przedstawiciele Polski wspomnieli również o
kontynuowanych poszukiwaniach środków alternatywnych. Za program
badań nad rozwiązaniami alternatywnymi oraz harmonogram i ustalenie
terminu ratyfikacji opowiadam międzyresortowa grupa robocza, w
której reprezentowane są ministerstwa spraw zagranicznych, obrony,
finansów, oraz inne instytucje w tym Komitet Badań Naukowych.
Począwszy od maja 2001 r., grupa robocza spotyka się raz na
miesiąc. Początkowo, prace były zdominowane przez kwestię
min przeciwpancernych wobec zmian proponowanych do Konwencji CCW. Na spotkaniu
grupy roboczej w lutym 2002 gen. Ryszard Żuchowski omówił
osiągnięcia w dziedzinie międzynarodowych badań nad
środkami alternatywnymi, potrzebę w/w środków w Polsce
oraz aspekty finansowe 6-letniego planu
modernizacji.[7]
Wcześniejsze konsultacje posko-kandyjskie dotyczące ratyfikacji i
badań nad środkami alternatywnymi były kontynuowane w 2001 r.
Strona Kanadyjska udostępniła studium nad środkami
alternatywnymi.[8] 15 kwietnia 2002
r. gen. Baril, emerytowany Szef Sztabu Obrony Kanady, złożył
wizytę w Polsce. Jej celem były spotkania z przedstawicielami MSZ-u,
MON-u i Sztabu Generalnego, których przedmiotem były prace
międzyresortowej grupy roboczej, ze szczególnym naciskiem na
kwestię badań nad środkami alternatywnymi oraz ratyfikacji
Konwencji.[9]
W roku 2001 Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Obrony Narodowej
prowadziły rozmowy na temat zniszczenia zasobów min
przeciwpiechotnych i rozwoju środków alternatywnych, jak
również w kwestii rozminowywania i ratyfikacji także z
siłami zbrojnymi Czech, Łotwy i
Norwegii.[10] W październiku
2001 r. Polska uczestniczyła w seminarium na temat min, zorganizowanym w
ramach Partnerstwa dla Pokoju NATO w Atenach. Zgromadziło ono
przedstawicieli 21 państw, ONZ-u oraz organizacji pozarządowych,
włączając UN Mine Action Service (UNMAS) i Landmine Monitor.
Jako kontynuację seminarium „Ku zrozumieniu Konwencji
Ottawskiej”, które miało miejsce 18-19 czerwca 2001 r., Polska
zamierza zorganizować spotkanie regionalne dotyczące min pod koniec
2002 r.[11] Polska
określiła się jako „aktywny promotor wartości
Konwencji wśród państw naszego
regionu.”[12]
W lutym 2001 r. Polska oznajmiła, że zamierza ratyfikować
Poprawiony Protokół II Konwencji CCW do końca 2001
r.,[13] czego jednak nie
uczyniła. Polska uczestniczyła jako obserwator w Trzeciej Dorocznej
Konferencji Państw Stron Poprawionego Protokołu II Konwencji CCW w
grudniu 2001 r. Na tym spotkaniu zostało rozdane w formie pisemnej
stanowisko Polski, w którym wyjaśniano: „powodem, dla
którego Polska nie może w tej chwili dokonać postępu w
kwestii ratyfikacji Protokołu jest brak funduszy potrzebnych na
modernizację min w zasobach Polskiej Armii”, aby spełniały
wymogi Poprawionego Protokołu II, a także „inne, bardziej
naglące zobowiązania, co powoduje odpływ środków od
projektów modernizacji min.”, Ale, „doskonale zdajemy sobie
sprawę z wagi Poprawionego Protokołu II i wszyscy popieramy jego
ratyfikację.”[14] Polska
poparła stanowisko wygłoszone przez Belgię w imieniu Unii
Europejskiej.[15]
Podobnie w styczniu 2002 r. MSZ oświadczyło, że ratyfikacja
Poprawionego Protokołu II uległą opóźnieniu,
ponieważ Polska starała się uniknąć modernizacji min,
które i tak miły być zniszczone po ratyfikacji Traktatu
Ottawskiego.[16] W lutym 2002
Ministerstwo poinformowało, że wszystkie zainteresowane sprawą
ministerstwa wyraziły zgodę na ratyfikację Poprawionego
Protokołu II i oczekuje się, że procedury legislacyjne
zakończą się do września 2002 r. Polska nie podda
modernizacji swoich zasobów min, a wszystkie koszty związane z
przestrzeganiem Protokołu zostaną pokryte przez
MON.[17]
Polska uczestniczyła jako Państwo-Strona w Drugiej Konferencji
Przeglądowej Konwencji CCW w grudniu 2001 r. Była
współautorem propozycji amerykańsko-duńskiej, mającej
na celu zaostrzenie regulacji dotyczących min przeciwpiechotnych. Polska
poparła także powołanie grupy eksperckiej, której
zadaniem miało być zbadanie możliwości ujęcia kwestii
„wybuchowych pozostałości wojny” w Konwencji CCW.
Głosowała również za rozciągnięciem Konwencji na
konflikty wewnętrzne i wprowadzeniem reżimu weryfikacji.
W raporcie złożonym do OBWE w 2001 r. Polska stwierdzała,
że „ czynnie popiera wysiłki na rzecz przyjęcia prawnie
wiążącego dokumentu zakazującego transferu min
przeciwpiechotnych na forum Konferencji Rozbrojeniowej. Polska uważa,
że najważniejszą metodą walki z zagrożeniem minami jest
wyeliminowanie możliwości jej przekazywania do regionów
wysokiego ryzyka i konfliktów
zbrojnych.”[18]
Produkcja, transfer, składowanie
Polskie przemówienie wygłoszone na
Trzecim Spotkaniu Państw Stron Konwencji Ottawskiej potwierdzało,
że „Polska spełnia wymogi Konwencji w odniesieniu do zakazu
produkcji i transferu min
przeciwpiechotnych.”[19]
Dotychczas nigdy nie podano żadnej dokładnej informacji, co do
wielkości i kompozycji zasobów min przeciwpiechotnych w posiadaniu
Polski. W styczniu 2002 r. wojskowy przedstawiciel Polski na Stałych
Komitetach Konwencji w Genewie nieoficjalnie podał, że polskie zasoby
to „ponad milion min
przeciwpiechotnych.”[20]
Ministerstwo Obrony Narodowej, podobnie jak przy wcześniejszych szacunkach,
odmówiło skomentowanie tej
liczby.[21] Jednak przedstawiciele
Ministerstwa oszacowali koszt zniszczenia zasobów na „kilka
milionów złotych”, koszt, który, jak stwierdzili, nie
stanowi dla Ministerstwa
problemu.[22]
Na podstawie informacji uzyskanych od Wojsk Inżynieryjnych Polska
posiada następujące typy min przeciwpiechotnych: PMD-6, POMZ-2,
POMZ-2M, PSM-1, PSM-1 bez substancji wybuchowych, do celów
ćwiczebnych, MON-100 i MON-100 bez substancji wybuchowych oraz MOP-2 (w
bardzo niewielkich
ilościach).[23]
Human Rights Watch zidentyfikowało kilka typów min
wyprodukowanych i składowanych przez Polskę, które mogą
posiadać właściwości przeciwpiechotne: MN-111, MN-121,
MN-123 oraz odmiany MPP-B.[24]
Użycie
Ministerstwo Obrony Narodowej oświadczyło,
że siły zbrojne Polski nieużywany min w roku 2001 „we
wspólnych operacjach lub ćwiczeniach wojskowych z innymi
Państwami. Miny przeciwpiechotne są wykorzystywane
wyłącznie do szkolenia patroli rozminowywania i to bardzo rzadko i w
ograniczonym zakresie.”[25] W
przemówieniu Polski na Trzecim Spotkaniu Państw Stron we
wrześniu 2001 stwierdzono, że „Polska zawsze traktowała min
jako typową broń defensywną, która powinna być
wykorzystywana w sposób minimalizujący jakiekolwiek
niepożądane
skutki.”[26]
Badania i rozwój
Organizatorem badań nad rozwojem techniki
wykrywania i rozbrajania, jak również środków
alternatywnych, jest Departament Polityki Zbrojeniowej MON. Prowadzone są
głównie przez Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej we
Wrocławiu. Na początku 2002 r. MON oświadczył, że
„szczupłość środku finansowych z przeznaczeniem na
prace naukowo-badawcze oraz przyjęte priorytety modernizacji nie
pozwoliły na wyasygnowanie kwot na podjęcie szerszych badań w
roku ubiegłym.”[28]
Wojska Inżynieryjne są odpowiedzialne za przygotowanie studium
odnośnie środków alternatywnych dla min przeciwpiechotnych,
które ma być zakończone do końca 2002 r. MON
zaznaczył, że w prace nad w/w środkami jest zaangażowanych
wiele instytucji.[29]
Obszary zanieczyszczone minami/ni wybuchami. Oczyszczanie. Edukacja
prewencyjna
Za obszary o najwyższym stopniu
zanieczyszczenia minami i niewybuchami uważa się dorzecza Wisły i
Odry oraz obszary leśne południowo-wschodniej Polski. Największa
ilość min i niewybuchów jest znajdywana w rejonach silnie
zurbanizowanych przy prowadzeniu intensywnych prac ziemnych.
Planowa akcja oczyszczania jest prowadzona na terenach byłych poligon.
Na pozostałych terenach prace te mają charakter interwencyjny w
zależności od stopnia zanieczyszczenia. Wojska Inżynieryjne
są odpowiedzialne za koordynację i prowadzenie obu typów
operacji oczyszczania. Według szacunków Ministerstwa Obrony
Narodowej od 90 do 97 procent całkowitej powierzchni zanieczyszczonej
zostało oczyszczone do końca 2001
r.[30]
W 2001 r. wykryto i zniszczono 3 842 miny i 45 322
niewybuchów.[31] Oczyszczono
6 250 hektarów powierzchni byłych poligonów wojskowych i
podjęto 8 822 interwencji. Każda interwencja wymaga sprawdzenia
średnio powierzchni 0,3
hektara.[32] W 2001 r. koszt
oczyszczania i zabezpieczania min i niewybuch wyniósł 25,5 miliona
złotych, podobnie jak w roku
poprzednim.[33]
Byłe poligony wojskowe, podejrzewane o obecność min i
niewybuchów, zajmują powierzchnię 24 109 hektarów, a
operacje ich oczyszczania są planowane do końca 2003 r. Tereny te
są ogrodzone. Łącznie w działania te jest
zaangażowanych 380 wyspecjalizowanych
żołnierzy.[34] Kolejnych
320 żołnierzy prowadzi oczyszczanie interwencyjne pozostałych
terenów.[35]
Gdy podejrzewa się zanieczyszczenie, obszar jest ogradzany i oznaczany
taśmą i znakami ostrzegawczymi. Przy rozległych obszarach
stosuje się tylko znaki
ostrzegawcze.[36] Po oczyszczeniu
teren jest przekazywany organom administracji terenowej oraz administracji
Lasów Państwowych, które zarządzają nimi zgodnie z
miejscowymi planami zagospodarowanie
przestrzennego.[37]
Według Ministerstwa Obrony Narodowej „główną
rolę w uświadamianiu zagrożeń ze strony
materiałów wybuchowych i innych przedmiotów niebezpiecznych
od wielu lat wypełnia Szefostwo Wojsk Inżynieryjnych, którego
przedstawiciele w cyklicznych programach radiowych i telewizyjnych oraz na
łamach prasy zawodowej i popularnej, zwracają uwagę na ten
problem.” Przy każdej bardziej spektakularnej akcji usuwania
niebezpiecznych przedmiotów ostrzega się społeczność
lokalną. MON twierdzi, że „akcje uświadamiające i
ostrzegawcze prowadzone są także przez żołnierzy w
szkołach, wśród dzieci i
młodzieży.”[38]
W 2001 r. polskie media odnotowały kilka incydentów
związanych z minami/niewybuchami. 5 Lipca 2001 r. niewybuchy znaleziono w
czasie prac drogowych w centrum Bochni. 27 Lipca znaleziono w jeziorze 100 min
pochodzących z II wojny światowej. 7 Sierpnia zatrzymano
mężczyznę, który w samochodzie miał 21 skradzionych
min.[39]
Ofiary min/niewybuchów
W Polsce nie istnieje wyczerpujący rejestr ofiar
min/niewybuchów. Ministerstwo Spraw Zagranicznych zwróciło
się z prośbą o dane dotyczące ofiar min/niewybuchów w
Polsce do Ministerstwa Zdrowia oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i
Administracji. Nie otrzymało na ten temat jednak żadnych informacji.
Na podstawie danych posiadanych przez Komendę Główną
Policji w roku 2001 „na skutek manipulowania przy znaleziskach z II wojny
światowej śmierć poniosło siedem osób
cywilnych.[40] Według Wojsk
Inżynieryjnych w 2001 r. miało miejsce około 40 incydentów
związanych z minami/niewybuchami, w wyniku rany odniosły osoby
cywilne, głównie
dzieci.[41] Nie doszło do
strat wśród Polskich żołnierzy w misjach pokojowych za
granicami kraju w 2001 r.[42] 31
maja 2002 r. dowódca Polskiego plutonu rozminowywania został
zraniony przez wybuch miny w pobliżu bazy Bagram w Afganistanie, w wyniku,
czego stracił stopę.[43]
Do podobnego wypadku doszło 26 czerwca, w bazie Bagram w wybuchu miny
został lekko ranny Polski kapitan z plutonu
rozminowywania.[44]
Ranni w wyniku miny/niewybuchu są objęci powszechnym ubezpieczeniem
zdrowotnym, które zapewnia leczenie szpitalne i
rehabilitację.[45]
Wsparcie Akcji Oczyszczania
Polska uczestniczy w programie NATO realizowanym w
ramach Partnership for Peace Trust Fund, którego celem jest pomoc
państwom w niszczeniu zapasów min przeciwpiechotnych. Polska
przeznaczyła po 10 tysięcy USD na programy realizowane w tej formule
na Ukrainie i w
Mołdawii..[46]
Polscy saperzy prowadzą oczyszczanie z min/niewybuchów w ramach
następujących misji pokojowych: UNDOF w Syrii (jeden oddział od
1974 r.), UNFIL w Libanie (jeden oddział od 1992 r.), SFOR w Bośni i
Hercegowinie (dwa oddziały, od 1997 r.), KFOR w Kosowie (jeden oddział
od 1999 r.). Każdy oddział składa się z ośmiu
saperów. Łącznie 40 Polskich saper jest zaangażowanych w
misjach międzynarodowych. Szacowany roczny koszt utrzymania jednego
oddziału to około 75 tysięcy USD. Na początku 2002 r.
polski rząd podjął decyzję o wysłaniu około 300
żołnierzy, w tym saperów, do
Afganistanu.[47] 16 Marca 2002 r.
wysłano 39 saperów. Ich głównym zadaniem jest
udział w operacji sojuszniczej oraz prowadzenie oczyszczania głownie
dla celów wojskowych.[48]
Działania organizacji pozarządowych i
społeczeństwa
Polski Czerwony Krzyż od kilku lat ujmuje problem min w swoich
działaniach oraz zbiera i wydaje materiały dotyczące tego
zagadnienia. W latach poprzednich przygotował m.in. wystawę protez
dla osób z amputowanymi kończynami, która była
prezentowana przy różnych okazjach jak np. Dzień Uchodźcy.
Zorganizowano także konkurs na plakat dla kampanii antyminowej w
szkołach średnich ówczesnego województwa warszawskiego.
W roku 2001 Młodzież Polskiego Czerwonego Krzyża
zaprojektowała symultaniczne pole minowe w Krajence, które
cieszyło się dużym zainteresowaniem szczególnie ze strony
dzieci i młodzieży. Również w 2001 r. przetłumaczono
na język polski kasetę video MKCK „Traktat Ottawski.”
Egzemplarze kasety zostały wysłane do Zarządów
Okręgowych PCK, do ministerstw, a także do Akademii Obrony Narodowej.
Problem min i normy Traktatu Ottawskiego były także poruszane w ramach
przedmiotu „Konflikty zbrojne a media” prowadzonego przez Polski
Czerwony Krzyż w Instytucie Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego w
2001 i 2002 r.[49]
W 2001 r. student szkoły filmowej nakręcił film „22
minuty” dotyczący problemu min przeciwpiechotnych jako swoją
pracę licencjacką. Film został wyróżniony na
festiwalu „Film Forum” w 2001 r. Fragmenty filmu były
pokazywane na stacjach telewizji publicznej jesienią 2001
r.[50]
W styczniu 2002 r. tygodnik Newsweek Polska opublikował
artykuł poświęcony problemowi min w
Afganistanie.[51]
[1] List od Mariusza Handzlika, Wicedyrektora
Departamentu Polityki Bezpieczeństwa, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 25
styczeń 2002 r.. Podobne wypowiedzi znajdują się w poprzednich
edycjach Landmine Monitor. [2]
Przemówienie wygłoszone w imieniu Władysława
Bartoszewskiego, Ministra Spraw Zagranicznych, podczas Trzeciego Spotkania
Państw Stron, Managua, Nikaragua, 18-21 wrzesień
2001 [3] Więcej w raporcie o Belgii w
Landmine Monitor Report 2002. [4]
Przedstawicielami Polski byli Gen. Ryszard Żuchowski, Dowódca Wojsk
Inżynieryjnych, Płk Bogusław Bębenek, Wojska
Inżynieryjne, Zbigniew Ciołek, MON< Adam Wilczyński,
Stałe Przedstawicielstwo RP przy ONZ w Genewie, w styczniu 2002 r.
także Mariusz Handzlik, Departament Polityki Bezpieczeństwa,
MSZ [5] Przemówienie wygłoszone
przez Mariusza Handzlika, MSZ, na Komitecie Stałym ds. Ogólnego
Statusu i Funkcjonowania Konwencji, Genewa, 1 luty 2002
r. [6] Wywiad z Mariuszem Handzlikem, MSZ,
Warszawa, 5 luty i 11 marzec 2002 r.; z Płk. Markiem Zadrożnym, Szefem
Oddziału Porozumień Rozbrojeniowych i ppłk. Waldemarem
Ratajczakiem, Starszym Ekspertem, Departament Współpracy
Międzynarodowej, oraz kap. Cezarym Pawlakiem, Wojska Inżynieryjne,
MON, Warszawa, 14 marzec 2002 r. [7] Wywiad z
Mariuszem Handzlikem, MSZ, Warszawa, 5 luty i 11 marzec 2002 r. oraz z płk.
Markiem Zadrożnym i ppłk. Waldemarem Ratajczakiem, Departament
Współpracy Międzynarodowej, oraz kap. Cezarym Pawlakiem, Wojska
Inżynieryjne, MON, Warszawa, 14 marzec 2002
r. [8] E-mail od ppłk. Johna
Macbride’a, Radcy Wojskowego Daniela Livermore’a, Ambasadora ds.
Min. Departament Spraw Zagranicznych i Handlu Międzynarodowego,
Kanada [9] Wywiad telefoniczny z Ireną
Juszczyk, Ekspertem, Departament Polityki Bezpieczeństwa, MSZ, Warszawa, 16
kwiecień 2002 r.; E-mail z MSZ-u, 20 maj 2002
r. [10] Raport Stałego
Przedstawicielstwa RP przy Organizacji Bezpieczeństwa i
Współpracy w Europie (OBWE), 15 grudzień 2001,
s.2 [11] Wywiad z p. Mariuszem Handzlikiem i
p. Ireną Juszczyk Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa, 5 luty 2002
r. Szczegółowo seminarium „Ku zrozumieniu Konwencji
Ottawskiej” zostało opisane w Landmine Monitor Report
2001. [12] Przemówienie p. Mariusza
Handzlika, MSZ, Komitety Stałe Konwencji, Genewa, 1 luty
2002 [13] List od p. Mariusza Handzlika,
MSZ, 28 luty 2001; wcześniej podawano, że Poprawiony
Protokół II zostanie ratyfikowany w 2000 r., co się
przeciągnęło z powodów
prawnych. [14] Przemówienie
Ambasadora Krzysztofa Jakubowskiego, Stałe Przedstawicielstwo Przy ONZ w
Genewie, Trzecie Doroczne Spotkanie Państw Stron Poprawionego
Protokołu II Konwencji CCW, Genewa, 10 grudzień 2001 r.
[15] Więcej w raporcie o Belgii w
Landmine Monitor Report 2002 [16] List od p.
Mariusza Handzlika, MSZ, 25 styczeń 2002
r. [17] Wywiad z Mariuszem Handzlikiem i
Ireną Juszczyk, MSZ, Warszawa, 5 luty 2002 r.; Raport Stałego
Przedstawicielstwa RP przy OBWE, 15 grudzień 2001,
s.2. [18]Raport Stałego
Przedstawicielstwa RP przy OBWE, 15 grudzień 2001,
s.2. [19] Przemówienie
wygłoszone w imieniu Władysława Bartoszewskiego, Ministra Spraw
Zagranicznych, podczas Trzeciego Spotkania Państw Stron, Managua,
Nikaragua, 18-21 wrzesień 2001 [20]
Rozmowa z przedstawicielem MON-u, Genewa, 30 styczeń 2002 r.
[21] List z MON-u, 5 luty 2002 r.
[22] Wywiad z płk Markiem
Zadrożnym, ppłk. Waldemarem Ratajczakiem i kap. Cezarym Pawlakiem,
MON, Warszawa, 14 marzec 2002 r. [23] Wywiad
telefoniczny z płk. Bogusławem Bębenkiem, Dowództwo Wojsk
Inżynieryjnych, MON, Warszawa, 12 kwiecień 2002
r. [24] Human Rights Watch Fact Sheet
„Antivehicle Mines with Antihandling Devices,” przygotowane na
Komitety Stałe Ekspertów, 10-11 styczeń
2000 [25] List z Departamentu
Współpracy Międzynarodowej, MON, Warszawa, 5 luty 2002 r.
[26] 27 Przemówienie wygłoszone
w imieniu Władysława Bartoszewskiego, Ministra Spraw Zagranicznych,
podczas Trzeciego Spotkania Państw Stron, Managua, Nikaragua, 18-21
wrzesień 2001 [28] List z Departamentu
Współpracy Międzynarodowej, MON, Warszawa, 5 luty 2002
r. [29] List z Departamentu
Współpracy Międzynarodowej, MON, 15 kwiecień 2002
r. [30] List z Departamentu
Współpracy Międzynarodowej, MON, Warszawa, 5 luty 2002
r. [31] Wywiad z kap. Cezarym Pawlakiem,
Wojska Inżynieryjne, MON, Warszawa, 14 marzec 2002 r.; list z MON-u,
Warszawa 5 luty 2002. [32] Wywiad
telefoniczny z ppłk. Witoldem Gabisem, Szefem Wydziału Zabezpieczania
Ruchu, Wojska Inżynieryjne, Warszawa, 15 kwiecień 2002 r.
[33] Wywiad z kap. Cezarym Pawlakiem,
Wojska Inżynieryjne, MON, Warszawa, 14 marzec 2002 r.; list z MON-u,
Warszawa 5 luty 2002. [34] List z
Departamentu Współpracy Międzynarodowej, MON, Warszawa, 5 luty
2002 r. [35] Wywiad z kap. Cezarym
Pawlakiem, Wojska Inżynieryjne, MON, Warszawa, 14 marzec 2002 r.; list z
MON-u, Warszawa 5 luty 2002. [36] Wywiad
telefoniczny z ppłk. Witoldem Gabisem, Szefem Wydziału Zabezpieczania
Ruchu, Wojska Inżynieryjne, Warszawa, 15 kwiecień 2002 r.
[37] List z Departamentu
Współpracy Międzynarodowej, MON, Warszawa, 5 luty 2002
r. [38] List z Departamentu
Współpracy Międzynarodowej, MON, Warszawa, 5 luty 2002
r. [39] „Niewybuchy usunięto
już z Bochni”, Gazeta Wyborcza, 5 lipiec 2001; „Wybuchowe
jezioro”, PAP, www.wp.pl, 27 lipiec 2001,
„Samochód pełen min”, PAP,
www.wp.pl, 7 sierpień
2001. [40] List z Departamentu
Współpracy Międzynarodowej, MON, Warszawa, 5 luty 2002
r. [41] Wywiad telefoniczny z ppłk.
Witoldem Gabisem, Szefem Wydziału Zabezpieczania Ruchu, Wojska
Inżynieryjne, Warszawa, 15 kwiecień 2002 r.
[42] Wywiad z kap. Cezarym Pawlakiem,
Wojska Inżynieryjne, MON, Warszawa, 14 marzec 2002
r [43] „Ofiara ‘czarnej
wdowy’ –saper ranny w Afganistanie”, Gazeta Wyborcza, 1
czerwiec 2002 r. [44] Gazeta Wyborcza, 27
czerwiec 2002 r. [45] „Ustawa o
powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym”, 6 luty 1997 r. Dz. Ust. 1997 Nr 28,
Poz. 153, Nr 75, Poz.468. [46] List od
Mariusza Handzlika, MSZ, 25 styczeń 2002
r. [47] List z Departamentu
Współpracy Międzynarodowej, MON, Warszawa, 5 luty 2002
r. [48] Wywiad z płk Markiem
Zadrożnym, ppłk. Waldemarem Ratajczakiem i kap. Cezarym Pawlakiem,
MON, Warszawa, 14 marzec 2002 r. [49] Wywiad
z Anną Wilk, Ośrodek Upowszechniania Międzynarodowego Prawa
Humanitarnego, Zarząd Główny Polskiego Czerwonego Krzyża,
Warszawa, 18 grudzień 2001 r. [50]
„22 minuty”, film dokumentalny, reżyseria i produkcja
Rafał Matysiak, Polska, 2001; wywiad z Rafałem Matysiakiem, Warszawa,
19 luty 2002 r. [51] Joanna Kowalska i
Katarzyna Derlicka, „Pola śmierci”, Newsweek Polska, 20
styczeń 2002 r., s.34-35
About Us
Our Research Products