Landmine Monitor 2004 Raporu’nun sağladığı
zengin veriler; Mayın Yasaklama Anlaşması ve genelde
mayınları ortadan kaldırma hareketinin, dünyanın her
bölgesinde, antipersonel karamayınlarını ortadan
kaldırmakta, hayat ve uzuvları kurtamakta büyük
başarı kazandığını ortaya koymaktadır. Ne var
ki anlaşamanın evrenselleştirilmesi ve anti-personel
mayınların yasaklanması şartının
güçlendirilmesi, topraktaki mayınların temizlenmesi,
stoklanmış anti-personel mayınların imha edilmesi ve
kurbanlara yardım edilmesi konularında halen başedilmesi gereken
önemli sorunlar mevcuttur. ICBL, Mayın Yasaklama
Anlaşması’nın gerçek başarı
ölçütünün, anlaşmanın, global anti-personel
mayın sorununda yaratacağı somut etki olacağı
kanaatindedir. Daha önceki beş yıllık raporda olduğu
gibi, Landmine Monitor2004 Raporu da bu etkinin
ölçülmesine olanak sağlamaktadır.
Landmine Monitor 2004 Raporu’nun kapsama süresi Mayıs
2003-Mayıs 2004 arasıdır. Mümkün olan durumlarda,
editörler Haziran ve Eylül 2004’te ulaşan bilgileri de
rapora dahil ettiler. Ayrıca bu sefer, mayın Yasaklama
Anlaşmasının yürürlüğe girdiği
1999’dan buyana olan döneme özel bir vurgu yapıldı.
Geçen Beş Yıldan Anahtar Göstergeler
152 ülke anti-personel mayınları yasaklamayı kabul
etti.
37,3 milyonu Mayın Yasaklama Anlaşması’na Taraf
Devletler tarafından olmak üzere altmış iki milyon
stoklanmış anti-personel mayın imha edildi.
1999’dan buyana 1100 kilometre kareden fazla toprak temizlenerek,
dört milyondan fazla anti-personel mayın, yaklaşık bir
milyon anti-tank mayın ve milyonlarca parça patlamamış
mühimmat (PAM) yok edildi.
Bağış yapanlar mayın faaliyetlerine 1999-2003
arasında 1,35 milyar dolar katkı yaptılar, 1992’den bu yana
yapılan bağış miktarı yaklaşık 2,1 milyar
dolar.
1999-2003 arasında 22.9 milyon kişi mayın riski eğitim
seminerlerine katıldı.
1999’dan Eylül 2004’e kadar, Landmine Monitor en az
75 ülkedeki olaylarda 42,500 yeni mayın ve PAM kurbanı tespit
etti. Ancak birçok olay ve mayın kurbanı kayıtlara
geçmiyor, bu nedenle gerçek rakamlar çok daha yüksek,
muhtemelen yılda 15,000 ila 20,000 arasında.
1999-2004 döneminde düzenli olarak mayın kullanan
hükümetler Rusya ve Myanmar (Burma).
Kamuoyunun bilgisi dahilinde kabul edilen yasal anti-personel mayın
ticareti olmadı.
Anti-personel mayınların uluslararası çapta
yaygın reddi.
Toplam 143 ülke Mayın Yasaklama
Anlaşması’na Taraf Devlettir. Diğer Dokuz ülke
anlaşmayı imzalamış fakat henüz
onaylamamıştır. Landmine Monitor’ün son
raporundan bu yana, dokuz ülke daha anlaşmaya katıldı.
Bunlar arasında, ikisi de mayınlardan etkilenen Burundi ve Sudan,
ayrıca Beyaz Rusya, Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ ve
Türkiye bulunuyor. Bu ülkelerin yok edilmesi gereken toplam mayın
stoku 10 milyonu geçiyor. Brunei, Latvia, Polonya ve Vanuatu dahil olmak
üzere bir dizi ülke anlaşmaya katılım
doğrultusunda önemli adımlar atarak, anlaşmaya
katılım veya tasdik aşamasına geldiler.
Evrenselleştirme Sorunları
STK’ların Nairobi Zirvesi öncesinde anlaşmayı
yaygınlaştırma çabalarına rağmen Kasım
2003-Eylül 2004 arasında sadece iki ülkenin Mayın Yasaklama
Anlaşması’na katılmış olması
gerçeği kaygı vericidir. Toplam 180-185 milyon adet
anti-personel mayın stoğuna sahip kırk iki ülke Mayın
Yasaklama Anlaşmasının dışındadır.
Bunların arasında BM Güvenlik Konseyi’nin beş daimi
üyesinden üçü (Çin, Rusya ve ABD),
Ortadoğu’nun çoğu, eski Sovyet cumhuriyetlerinin
çoğu ve birçok Asya ülkesi bulunmaktadır. ABD
Şubat 2004’te, bütün anti-personel mayınları imha
etme şeklindeki uzun vadeli hedefinden vazgeçti. Finlandiya
Eylül 2004’te, Mayın Yasaklama Anlaşması’na
2012’ye kadar katılmayacağını açıklayarak
daha önce belirttiği tarihi altı yıl geriye attı.
Daha az sayıda hükümet anti-personel mayın
kullanıyor
1990’ların ortalarından beri küresel düzeyde
anti-personel mayın kullanımındaki ciddi
düşüş, şühesiz Mayın Yasaklama
Anlaşması’nın ve genelde anti-personel mayınları
yasaklama hareketinin en önemli başarılarından biridir.
Eğilime bakılacak olursa, Landmine Monitor 1999 Raporu
1998/1999’da 15 hükümetin mayın
kullandığını doğrular veya muhtemel bulurken,
Landmine Monitor 2004 Raporu 2003/2004’te dört
hükümetin anti-personel mayın kullandığını
tespit etmekte.
Mayın Yasaklama Anlaşması’na Taraf olmayan
Devletlerin anti-personel mayın kullanımı
1999-2004 arasında sürekli mayın kullanan hükümetler
Rusya ve Myanmar’dır (Burma). Ayrıca, Eritrea, Hindistan, Irak,
İsrail, Kırgızistan, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Özbekistan
ve Yugoslavya bu dönemde mayın kullandıklarını kabul
ettiler. Landmine Monitor ayrıca Gürcistan’ın
çeşitli defalar mayın döşediğini bildirdi ancak
bu bilgi hükümet tarafından yalanlandı. Bu ülkelerin
ikisi Mayın Anlaşmasına Taraf Devlet oldular: Eritrea Şubat
2002 ve Sırbistan ve Karadağ (eski Yugoslav federal cumhuriyeti) Mart
2004.
Mayın Yasaklama Anlaşmasına Taraf ve İmzacı
Devletler’in anti-personel mayın kullanımı
Landmine Monitor herhangi bir Taraf Devlet’in anti-personel mayın
kullandığına dair kesin bir veriye sahip değil.
Devlet-dışı Aktörlerin anti-personel mayın
kullanımı
Landmine Monitor, en azından 70 tane, silahlı, devlet-olmayan
aktörün (DOA) 1999’dan beri anti-personel mayın
kullandığını tespit etti. İsyancılar ve diğer
DOA’ler 2003 ve 2004’te en az 16 ülkelde anti-personel
mayın kullandılar. Bu yılın raporunda Bolivya, Bhutan, Irak
ve Peru’da ilk defa DOA’lerin mayın kullanımı
bildirilmiştir.
Azalan Üretim
Anti-personel mayın ürettiği bilinen 50 devletten
36’sı üretimi resmen yasaklayarak durdurdu. Bunlar arasında
Mayın Yasaklama Anlaşması’na taraf olmayan üç
devlet de bulunuyor: Finlandiya, İsrail ve Polonya. ABD 1997’den
buyana anti-personel mayın üretmedi. Güney Kore 2000
yılından buyana mayın üretmediğini
açıkladı. Eylül 2003’te Çinli bir yetkili
ülkesinde mayın üretilmediğini açıkladı.
Belirli tür anti-personel mayınların Rusya’da
üretiminin durmuş olduğu öne sürülüyor.
Devam eden üretim
Landmine Monitör 15 ülkeyi anti-personel mayın üreticisi
olarak saptadı. 2003’te listeye eklenen Nepal, Landmine Monitor
1999’da yayımlanmaya başladığından buyana listeye
eklenen ilk üretici ülke oldu. Bazı durumlarda, 1999-2004
arasında üretim hatlarının aktif olup
olmadığı net değil. Iraklı bir diplomat üretimin
son yıllarda, 2003’teki işgale kadar devam ettiğini, ancak
savaşta tesislerin imha olduğunu bildirdi. Hindistan ve Pakistan
anti-personel mayın üretimini, yeni uzaktan yerleştirilen
mayın sistemleri de dahil olmak üzere aktif olarak
sürdürüyorlar. Singapur ve Vietnam anti-personel mayın
üretiminin devam ettiğini kabul ediyorlar. Burma, Küba ve Kuzey
Kore 1999’dan buyana üretim faaliyetinin
sürdüğüne dair kabul ya da red yönünde bir
açıklama yapmadılar.
Anti-personel mayın ticaretinde defakto küresel yasak
Anti-personel mayınların transferi ve ihracında küresel
çapta defakto bir yasak 1996’dan beri mevcut. Anti-personel
mayın ticareti düşük düzeyli
kaçakçılık ve üstü örtülü
ticarete dönüştü.
İmha edilen milyonlarca stoklanmış anti-personel
mayın
Mayın Yasaklama Anlaşması
müzakere edilip yürürlüğe girdiğinde, 131 devlete
ait tahminen 260 milyondan fazla anti-personel mayın mevcuttu. son
yıllarda imha edilen mayın stoğunun küresel toplamı 62
milyona ulaştı. Atmış beş Taraf Devlet
stoklarının imhasını tamamladı, bu devletler toplam
37,3 milyon anti-personel mayını imha ettiler. En fazla
mayını imha eden ülke İtalya’nın (7,1 milyon)
ardından Türkmenistan (6,6 milyon mayın) geliyor. Arnavutluk,
Fransa, Almanya, Japonya, Romanya, İsveç, İsviçre ve
Birleşik Krallık’ın her biri bir milyondan fazla
anti-personel mayın imha ettiler.
Taraf olmayan Devletlerin stokladığı milyonlarca
mayın
180-185 milyon adet mayın, Mayın Yasaklama
Anlaşması’na taraf olmayan devletler tarafından
saklanmaktadır. Bu stoğun büyük kısmı sadece
üç ülkeye aittir: Çin (tahminen 110 milyon), Rusya
(tahminen 50 milyon) ve ABD (10.4 milyon).
Şeffaflık amacıyla rapor verme şartına
uyulmaması
Mayın Yasaklama Anlaşması’nın 7. Maddesi
uyarınca şeffaflık önlemleri ön raporu teslim eden
taraf devletler %91 gibi hayranlık verici bir oranda olmasına
rağmen, 12 taraf devlet rapor teslim etmekte gecikmişlerdir: Burundi,
Verde Burnu, Orta Afrika Cumhuriyeti, Ekvator Gine’si, Liberya, St. Lucia,
St. Vincent ve Grenadines, Sao Tome ve Principe, Sırbistan ve Karadağ,
Sudan ve Türkiye. Ekvator Ginesi (rapor teslim tarihi 28 Ağustos
1999), St. Lucia (29 Mart 2000) ve Liberya (28 Kasım 2000)
anlaşmanın şeffaflık kuralını ihlal
etmişlerdir. Üç devlet de stoklanmış
mayınlarını imha etme tarihleri geçtiği halde Taraf
Devletlere bu temel zorunluluğu yerine getirdiklerini bildirmiş
değillerdir.
Mayın Yasaklama Anlaşması yürürlüğe
girdiğinden beri ICBL ısrarla Taraf Devletler’in Madde 1, 2,
3’ün belirli kısımlarını nasıl
yorumladıkları ve uyguladıkları sorununu gündeme
getirmiştir. ICBL özellikle taraf olmayan devletlerle ortak askeri
tatbikatlar, “yardımın” yasaklanması, yabancı
anti-personel mayınların stok ve transferi, hassas fünyeli
mayınlar ve dokunmaya hassas cihazlar ve eğitim ve geliştirme
amaçlı saklanan mayınların sayısı
konularında kaygılarını ifade etmiştir. ICBL bazı
taraf Devletlerin bu husularda yaygın yasal yaklaşımdan ve
uygulamadan saptıklarına işaret etmiştir.
Mayın faaliyetlerine yapılan bağışların
artması
Landmine Monitor 1992-2003 arasında mayın faaliyetine
yaklaşık 2.07 milyar dolar
bağışlandığını bildirmiştir. 12
yıllık bu toplam rakamın, %65’i (1.35 milyar dolar) son
beş yıl içinde (1999-2003) Mayın Yasaklama
Anlaşması yürürlüğe girdiğinden buyana
sağlanmıştır. 2003’de Landmine Monitor 24’den
fazla bağışçıdan mayın faaliyetine 339 milyon
dolar bağış yapıldığını
saptamıştır. Bu rakam 2002’ye göre 25 milyon
dolarlık veya %8, ve 2001’e göre 102 milyon dolar veya %43
artış göstermektedir. Avrupa Komisyonu ve ABD’nin
yanısıra Kanada ve İsveçten gelen katkılarda
önemli artışlar görülmüştür.
Mayın Faaliyetine yaptıkları bağış
azalanlar
2003’te belli başlı mayın faaliyeti
bağışçılarının bazılarının
katkıları azalmıştır: Japonya, Avusturya, İtalya,
Avusturalya, Fransa ve Hollanda.
Finansal yardım miktarında artış
Beş yıllık inceleme döneminde (1999-2003) mayın
faaliyeti finansmanında en çok yardım alan ülkeler
Afganistan (200 milyon dolar), Irak (149 milyon dolar), Kamboçya (114
milyon dolar), Kosova (89 milyon dolar), Angola (84 milyon dolar), Bosna Hersek
(82 milyon) ve Mozambik’tir (73 milyon dolar). 2003’te, Afganistan
için mayın faaliyeti finansmanı artmaya devam ederek 75 milyon
dolara yükseldi, böylece iki yıllık toplam 141 milyon dolara
ulaştı. İşgal ve Saddam Hüseyin’in devrilmesinin
ardından Irak’a da finanasman akışı yaşandı.
2003’te 55 milyon dolar yardım yapıldı. Sri Lanka ve Sudan
da önemli miktarda yardım alan ülkeler olarak
görünmektedirler.
Daha fazla finansman ihtiyacı
2003’te olağanın üstünde sayıda mayından
etilenen ülkeye yardım akışı azaldı. Yardıma
ihtiyacı olan mayın kurbanı sayıdı her geçen
yıl artmasına rağmen mayın kurbanlarına yardım
kaynakları 1999’dan itibaren azaldı.
Mayın Faaliyeti programlarında genişleme
2003 ve 2004’te, 36 ülkede sivil nüfusa dönük
insani mayın temizliği de dahil olmak üzere, toplam 65 ülke
ve yedi bölgede bir tür mayın faaliyeti
gerçekleştirildiği saptandı.
Çeşitli Taraf Devletler temizlik
yükümlülüğüne uyulduğunu bildirdi
Landmine Monitor 1999 raporunun yayımlanmasından buyana
mayın temizliğinin tamamlandığını bildiren
ülkeler arasında Bulgaristan (Ekim 1999), Moldovya (Ağustos
2000), Kostarika (Aralık 2002), Çek Cumhuriyeti (Nisan 2003), Cibuti
(Ocak 2004) ve son olarak Honduras (Haziran 2004) bulunmaktadır. Haziran
2004’te, Namibya Angola sınırında halen sorunu olmakla
beraber ülkenin mayından arınmış olarak
değerlendirilebileceğini açıkladı.
Halen mayından etkilenen çok fazla ülke var ve
yapılanlar yeterli değil
Temizlenmemiş mayın ve PAM 83 ülkede milyonlarca insanı
etkilemeye devam ediyor. 2003 ve 2004’te, bu ülkelerin 20’sinde
hiçbir temizlik faaliyeti kaydedilmedi.
2003 ve 2004’te, mayından etkilenen 23 ülkede hiçbir
mayın risk eğitimi faaliyeti kayda geçmemiştir, bunlar
arasında 13 Taraf Devlet de bulunmaktadır.
Bazı ülkelerde daha az sayıda yeni mayın
kurbanı
Mayından etkilenen ülkelerin çoğunda 2003’te
bildirilen yeni mayın kurbanı sayısı 2002’ye göre
azaldı, Afganistan, Bosna Hersek, Kamboçya, Lübnan, Senegal ve
Sri Lanka örneklerinde bu düşüş ciddi oranda
gerçekleşti. Ancak yeni karamayını kurbanlarının
çoğunluğunu siviller oluşturuyor. 2004’te bildirilen
ölü ve yaralıların %86’sının sivil
olduğu saptandı.
Daha fazla sayıda mayın kurbanı yardıma
ihtiyaç duyuyor
2003’te, Landmine Monitor 65 ülkede 8,065’den fazla yeni
mayın kurbanı saptadı. Bunların %23’ü
çocuklar. Geçen yılın Landmine Monitor raporuyla
kıyaslanınca, mayınla ilişkili kazalarda
ölü-yaralı bildirilen dört yeni ülke sözkonusu:
Ermenistan, Bolivya, Kıbrıs ve Liberya. Landmine Monitor 97
ülkede mayın patlamasından sağ kurtulan 230,000 kişi
tespit etti. Bunların bir kısmı İkinci Dünya
Savaşı sonrasına kadar uzanan olaylar ancak
çoğunluğu 1970’lerin ortalarından bugüne kadar
yaşanan olaylar. Kayıtlara geçmemiş olayların
çokluğu göz önüne alındığında,
bugün dünyada 300.000 ila 400.000 arasında mayın
patlamasından sağ kurtulan olduğu söylenebilir.