Momente kyçe zhvillimore nga maji 2003: Ministria e Mbrojtjes
në korrik 2003 e ndërmori koordinimin e aksionit kundër minave
në Republikën e Maqedonisë, ndërsa zyra e KB për aksion
kundër minave u mbyll. Në vitin 2003, mbi 1,6 milionë metra
katrorë tokë iu liruan bashkësisë. Në qershor të
vitit 2003, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq e
përfundoi programin për edukimin për rreziqet nga minat dhe
Sektori i Mbrojtjes Civile e ndërmori përgjegjësinë për
edukim. Në qershor të vitit 2004, Njësia për Deminim Human
theksoi se për vitin 2004 nuk planifikohet edukim për rreziqet nga
minat për shkak të financave të kufizuara. Ministria e Mbrojtjes
në prill të vitit 2004 deklaroi se Republika e Maqedonisë
kurrë s’ka prodhuar mina anti-njeri, duke e bërë me dije se
prodhimi provues i minave të tipit PMR-2A kah fundi i viteve ’90
ishte i pasuksesshëm, ndërsa repartet u shkatërruan në vitin
2000.
Momente kyçe zhvillimore nga viti 1999: Republika e
Maqedonisë u bë nënshkruese e Marrëveshjes për Ndalimin
e Minave (Mine Ban Treaty) më 1 mars të vitit 1999. Qeveria deklaroi
se aksionet me të cilat shkilet marrëveshja sanksionohent me Ligjin
Penal ekzistues. Asgjësimi i rezervave përfundoi më 20 shkurt
të vitit 2003, pikërisht para afatit përfundimtar të
paraparë me Marrëveshjen. U asgjësuan gjithsej 38.921 mina
anti-njeri. Republika e Maqedonisë solli vendim të mbajë 4.000
mina, në vend 50, sa deklaroi më parë. Kryengritësit,
shqiptarë etnik, në konfliktin në vitin 2001 përdorën
mina në rajonin i cili kufizohet me Kosovën.
Raportet mbi Nenin 7 të cilat i dorëzoi Republika e
Maqedonisë, nuk siguruan të dhëna në lidhje me lokacionin e
rajoneve të minuara apo për programet për pastrimin e minave.
Kombet e Bashkuara hapën Zyrën për Aksion Kundër Minave
(UNMAO) në shtator të vitit 2001. Në fillim, KB planifikonin
në vitin 2002 të realizojnë pastrimin e minave/mjeteve
vrasëse të pashpërthyera (unexploded ordnance – UHO)
në të gjitha rajonet e minuara, por operacionet për pastrim
vazhduan në vitin 2004. Nga shtatori i vitit 2001 deri në dhjetor
të vitit 2003, u pastruan rreth 6,7 milionë metra katrorë
tokë në Maqedoninë Veri-Perëndimore, për të cilat
ekzistonte dyshim se janë të minuara me mina/mjete vrasëse
të pashpërthyera. Sipas bazës së të dhënave
të UNMAO, nga janari i vitit 2001 deri në dhjetor të vitit 2002
pati 42 viktima, nga të cilët 15 e humbën jetën nga
shpërthimet e minave/mjeteve vrasëse të pashpërthyera. Pjesa
më e madhe e incidenteve të paraqitura është pasojë e
minave anti-tank.
Politika kundër minave
Republika e Maqedonisë e pranoi Marrëveshjen për Ndalimin e
Minave (Mine Ban Treaty) më 9 shtator të vitit 1998 dhe u bë
nënshkruese më 1 mars 1999. Republika e Maqedonisë mori
pjesë në të gjitha takimet përgatitore në Procesin e
Otavës. Ai nuk u nënshkrua në dhjetor të vitit 1997, kur
marrëveshja ishte e hapur për nënshkrim, por e paraqiti
qëllimin për t’u inkuadruar.
Asçfarë masash specifike administrative apo ligjore nuk u
parapanë për realizimin e Marrëveshjes për Ndalimin e Minave
(Mine Ban Treaty). Republika e Maqedonisë në disa raste raportonte se
aktivitetet janë paraparë në Ligjin Penal
ekzistues.1[1] Republika e
Maqedonisë në janar të vitit 2004 i paraqiti raport
Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE)
për atë se “ligji për prodhimin dhe tregëtimin me
armë dhe pajisje është sjellë në vitin 2002... Neni
6... qëndron se... është e ndaluar të prodhohet dhe të
tregëtohet me armë dhe me pajisje ushtarake, të cilat janë
të ndaluara me konventa
ndërkombëtare[2].
Republika e Maqedonisë paraqiti raport vjetor për Nenin 7 më
30 prill të vitit 2004. U paraqitën katër raporte paraprake
për transparencë, por për periudha kohore të cilat nuk
përputhen me kërkesat e Marrëveshjes për Ndalimin e Minave,
kështu që periudha nga prilli 1999 deri në maj 2001 mbetet pa
raport. Dy raporte u paraqitën në vitin
2003[3].
Republika e Maqedonisë mori pjesë në Takimin e Pestë
të shteteve nënshkruese të Marrëveshjes në shtator
të vitit 2003 dhe në takimet e rregullta të Komitetit të
Përhershëm në shkurt dhe në qershor të vitit 2004.
Republika e Maqedonisë nuk mori pjesë në Takimin e Dytë dhe
të Tretë të shteteve nënshkruese në vitin 2000 dhe
2001, por filloi të marrë pjesë në proceset mes seancave
që në janar të vitit 2002.
Republika e Maqedonisë nuk u inkuadrua në diskutimet e
përpikta të cilat shtetet nënshkruese i mbajtën në
lidhje me interpretimin dhe implementimin e Nenit 1, 2 dhe 3. Nga kjo del se nuk
i paraqiti qëndrimet e veta sa i përket çështjes lidhur me
operacionet e përbashkëta ushtarake me vendet të cilat nuk
janë nënshkruese të Marrëveshjes, siç janë minat
të cilat mund të mbahen për trajnim.
Më 8 dhjetor, Republika e Maqedonisë votoi për Rezolutën
58/53 në Asamblenë e Përgjithshme të KB, e cila thërret
në univerzalizimin dhe implementimin e Marrëveshjes për Ndalimin
e Minave. Ajo votoi për rezoluta të ngjashme në Asamblenë e
Përgjithshme në vitin 1996.
Republika e Maqedonisë është shtet nënshkrues i
Konventës për Armë Konvencionale, por nuk e ratifikoi
Plotësimin e Protokollit II. Ministria e Jashtme në shkurt të
vitit 2004 bënte me dije se procesi i ratifikimit është në
rrjedhë e sipër dhe pritet miratimi i Ministrisë së
Mbrojtjes[4]. Që në vitin
2000 u paralajmërua se ratifikimi është në rrjedhë e
sipër[5]. Republika e
Maqedonisë mori pjesë si mbikëqyrëse e Konferencës
së Pestë vjetore të shteteve nënshkruese për
Plotësimin e Protokollit II në nëntor të vitit 2003.
Maqedonia mori pjesë në konferencën vjetore në vitin 1999,
2000 dhe 2002.
Prodhimi dhe transferi
Disa nga ish-kapacitetet jugosllave për prodhimin e minave u locuan
në Republikën e Maqedonisë, por sipas Ministrisë së
Jashtme prodhimi u ndërpre “para se ajo (Republika e Maqedonisë)
ta nënshkruajë dhe ratifikojë Marrëveshje nga
Otava[6]. Sipas të gjitha
raporteve të Republikës së Maqedonisë për Nenin 7,
“s’ka se ç‘botohet” sa i përket statusit
të konverzimit apo mosshfrytëzimit të ish-kapaciteteve prodhuese.
Në prill të vitit 2004, Ministria e Mbrojtjes shpjegoi se Republika e
Maqedonisë kurrë s’ka prodhuar mina anti-njeri. Prodhimi provues
i minave të tipit PMR-2A kah fundi i viteve ’90 ishte i
pasuksesshëm, ndërsa kapacitetet u shkatërruan në vitin
2000. Ekzistonin vetëm kapacitete prodhuese për mina anti-tank,
të cilat u shkatërruan në vitet
’80[7].
Nuk ka njohuri për atë se a ka eksportuar Republika e
Maqedonisë mina anti-njeri.
Magazinimi dhe asgjësimi i minave
Në raportin e saj të parë për Nenin 7, Republika e
Maqedonisë ka shënuar një rezervë nga 42.921 minash
anti-njeri nga gjashtë lloje
të ndryshme.[8]Që nga atëherë, ekzistojnë dy sqarime për
këtë. Në takimin e mbajtur në Athinë në tetor
të vitit 2001, një përfaqësues i
Ministrisë së Mbrojtjes ka njoftuar se në raportin e
parë për Nenin 7, minat të llojit PMA-2,
janë prezentuar si PMA-3.[9]
Ministria e Mbrojtjes në prill të vitit 2004 sqaroi se
shpërthyeset plotësuese të llojit 8.353 PMA-1 dhe
detonatorët të llojit 8,535 PMA-1, të cilët ishin të
prezentuar gjatë takimeve në Selanik në maj të vitit
2000 dhe në Athinë në nëntor të vitit 2001,
në fakt, janë pjesë përbërëse
të 8.353 minave anti-njeri të llojit PMA-1", të shënuara
në raportin për Nenin
7.[10]
Në raportin për Nenin 7 të 25 majit të vitit 1999,
njoftohet se Qeveria “pergatit program të përgjithshëm
për asgjësimin e rezervave të minave”.
[11] Asgjësimi i rezervave
përfundoi më 20 shkurt të vitit 2003, në prezencë
të mbikëqyrësve të ftuar, mu para afatit
të fundit të paraparë me marrëveshjen e 1 marsit
të vitit 2003. Në disa faza, gjithsej 38.921 mina u
asgjësuan.[12] Mënyrat e
asgjësimit dhe stadet e procesit të asgjësimit ishin
të përshkruara nga përfaqësues
të Republikës së Maqedonisë, të cilët
kanë marrë pjesë gjatë takimeve
të rregullta të Komitetit të Përhershëm
në shkurt të vitit 2002 dhe në shkurt të vitit
2003.[13]
Në raportin për Nenin 7, të lëshuar në maj
të vitit 1999 dhe në qërshor të vitit 2002,
Republika e Maqedonisë njoftoi se do të ruajë 50
mina për qëllime hulumtuese dhe për
trajnim.[14] Mirëpo,
në qërshor të vitit 2002, Ministria e Jashtme e
informoi Monitorin për mina se sasia e minave të ruajtura
është rritur në 4.000 copë. Lidhur me sasinë
e rritur nuk u ofrua asnjë arsyetim, e as sqarim se për
çfarë qëllimesh do të përdoreshin. Raporti i
Republikës së Maqedonisë për Nenin 7
të prillit të vitit 2004, zbuloi se 4.000 mina ende ruhen
sepse asnjëra nuk është përdorur për trajnime legale, e
as për qëllime
zhvillimore.[15]
Përdorimi
Kryengritësit, shqiptarë etnik, i përdorën minat në
vitin 2001, gjatë konfliktit me forcat e
sigurisë të shtetit në rajonin veri-perëndimor, i
cili kufizohet me Kosovën.[16]
Kohën e fundit, janë shënuar incidente të shkaktuara
nga minat, të vendosura rrugëve që përdoren rregullisht
(shih më poshtë). Misioni i KB në gusht të vitit
2001 kumtoi se kryengritësit kanë njoftuar se
kanë përdorur dhe do
të vazhdojnë të përdorin
mina.[17]
Në fillim të vitit 2001, forcat ndërkombëtare
në Kosovë kanë konfiskuar sasi të madhe të
armëve, duke përfshirë ketu edhe mina anti-njeri, të
kontrabanduara në Republikën e Maqedonisë. NATO-forcat,
në prill të vitit 2001, grumbulluan 1.045 mina dhe
armë tjera.[18] Në
tetor të vitit 2001, forcat e sigurisë zbuluan një
magazinë me armë të fshehura, duke
përfshirë më tepër se
dhjetë mina.[19] Amnestimi
në nëntor dhe dhjetor të vitit 2003, sipas KB, rezulton me
16 mina dhe 83 mjete tjera
të grumbulluara.[20]
Problemi me minat
Raporti i Republikës së Maqedonisë për Nenin 7 nuk
siguroi informata rreth lokalizimit të rajoneve të minuara, e as
rreth programeve të asgjësimeve të minave anti-njeri në
rajonet e minuara. Para vitit 2001, sipas Ministrisë së Jashtme,
në Republikën e Maqedonisë nuk ka ekzistuar problem me
minat.[21]
Konflikti i vitit 2001 rezultoi me kontaminim nga minat, mirëpo, Qendra
e KB për koordinim të aksionit kundër minave
në Kosovë cilësoi se "shumë më i madh ishte
kërcënimi nga mjetet vrasëse të pashpërthyera (UXO).
Aty ku minat tashmë janë të përdorura,
kërcënimi është specifik dhe i lokalizuar...". Minat
që ishin në disponim të dy anëve
janë të njëjtat që u përdorën nga
ana e Armatës Jugosllave dhe Armatës Çlirimtare
të Kosovës në Kosovë: mina anti-njeri
të llojeve PMA dhe PMR dhe mina të llojit TMA. Kontaminimi i
mjeteve vrasëse të pashpërthyera
është rezultat i minimit nga ana e forcave
të sigurisë të 80 fshatrave të okupuara nga
kryengritësit.[22]
Shërbimi i KB për aksion kundër minave (UNMAS),
në dhjetor të vitit 2002, lajmëroi se "rreth 80 fshatra
në shkallë të ndryshme ishin të kontaminuara me
mjete vrasëse të pashpërthyera, që ngadalëson
kthimin e sigurt të rreth 100.000 personave të zhvendosur dhe
refugjatëve".[23] Deri në
maj të vitit 2004, numri i personave të zhvendosur u
zvogëlua në rreth
1.800.[24]
Po ashtu, në pjesën jug-lindore të vendit, ekziston
kontaminim me mjete vrasëse të pashpërthyera, që
datojnë që nga Lufta e Parë dhe Lufta e Dytë
Botërore, në rajonin e frontit të Selanikut, me
istikamë të gjatë rreth 250 kilometra, që shtrihet
prej Ohrit e deri në Gjevgjeli. Evidenca e pajisjes ushtarake, që
është larguar nga ky rajon, filloi në vitin 1965, që
flet për 21.037 mjete vrasëse të pashpërthyera, me 14
të vdekur dhe 142 të lënduar nga mjetet vrasëse
të pashpërthyera në periudhën prej vitit 1965 deri
në vitin 2002.[25] Pastrimi
planifikohet të zbatohet në vitin 2003, mirëpo Qeveria nuk
siguroi mjete nga buxheti për këtë. Ministria e Mbrojtjes
planifikon të kërkojë ndihmë nga NATO dhe KB
për pastrimin e
kontaminimit.[2]6
Raportet paraprake për rajonet e minuara rreth kufirit me Kosovën,
mund të sqarohen me atë se kufiri nuk është i
shënuar dhe me kontestin rreth lokacionit të tij.
Marrëveshja për shënimin e kufirit, e nënshkruar me
Jugosllavinë në shkurt të vitit 2001, ishte e
kontestuar në mars të vitit 2002 nga ana e autoriteteve
të reja të zgjedhura në Kosovë. Nga ana e UNMIK u
formua një Komitet i përbashkët, në të cilin
ishin të kyçur Shkupi dhe Prishtina, me qëllim
të zgjidhjes së çështjes së
kufirit.[27]
Koordinimi dhe planifikimi i aksionit kundër minave
Ministria e Mbrojtjes, në korrik të vitit 2003, mori
përsipër koordinimin e aksionit kundër minave në
Republikën e Maqedonisë dhe, si rezultat i kësaj, Zyra e KB
për aksion kundër minave (UNMAO) u mbyll. Njësia për Deminin
Human e sektorit për mbrojtje civile pranë Ministrisë
së Mbrojtjes përbëhet nga 21 deminerë, të
shpërndarë në tre ekipe. Të gjithë janë
qytetarë të Maqedonisë, që u ushtruan dhe morën
certifikatë nga International Trust Fund
(ITF).[28] Zyra e KB për aksion
kundër minave (UNMAO), ia dhuroi bazën e vet të të
dhënave Departamentit – Sistem i Menaxhmentit Informativ për
aksion kundër minave (IMSMA). Në vitet 2003-2004, sistemi
përdoret vetëm për grumbullimin e të dhënave operative
për deminim, mirëpo ai nuk i regjistronte incidentet dhe
të vdekurit nga minat.[29]
Departamenti disponon me strategji nacionale për pastrimin e minave dhe
mjeteve vrasëse të pashpërthyera, për shkak të
mungesës së mjeteve. Për prioritetet e pastrimit
të minave, vendoset që të merret bazë nga raportet dhe
kërkesat e marra nga popullata lokale dhe nga ana e mbikëqyrësve
të BE dhe OSBE.[30] Në
shkurt të vitit 2004, Njësia për Deminin Human iu bashkangjit
Këshillit Koordinues me aksionin kundër minave
të Evropës
jug-lindore.[31]
Zyra e KB për aksion kundër minave (UNMAO) u hap nga ana e
Shërbimit të KB për aksion kundër minave (UNMAS)
në shtator të vitit 2001, si rezultat i mungesës
së kapaciteteve nacionale për koordinim të aksionint
kundër minave dhe me zhvillimin e strategjisë për implementim
të shpejtë të pastrimit të minave dhe edukim
për rreziqet nga minat. Sidoqoftë, në gusht të vitit 2001,
Ministria e Brendshme informoi se ajo ka katër ekipe për
asgjësimin e mjeteve vrasëse të pashpërthyera, si dhe
njësi anti-terroriste, që kanë mundësi ta
përballojnë nivelin e problemit të atëhershëm me
minat/mjetet vrasëse të
pashpërthyera.[32] Qeveria,
në shkurt të vitit 2002, miratoi programin për aksion
kundër minave, të përgatitur nga ana e Zyrës së KB
për aksion kundër minave (UNMAO).
Shërbimi i KB për aksion kundër minave (UNMAS) në fillim
planifikonte ta zbatojë pastrimin e minave/mjeteve vrasëse të
pashpërthyera në të gjitha fushat e minuara "para dimrit
të vitit 2002". Sidoqoftë, operacionet e pastrimit vazhduan
në vitin 2003, duke u koncentruar, si dhe vitet paraprake, në
shtëpitë dhe rajonet rreth vendeve të banuara, me
qëllim të lehtësimit të kthimit të personave
të zhvendosur.[33]
Në vitin 2004, Njësia për Deminim Human u jep
përparësi rajoneve të mëparshme të krizës,
në të cilët më parë ishte ndaluar hyrja
për shkaqe sigurie. U identifikuan gjashtë vende: pylli
në afërsi të fshatit Sllupçan, ku popullata vendore
identifikoi vende të mundshme të minuara, të shënuara
ne vitin 2002; në afërsi të vendit ku ndërtohet spitali
afër Sllupçanit; rajoni rreth fshatit Tanushec, sipas
kërkesës së popullatës së vendit dhe OSBE;
rrugët në afërsi të Kumanovës, për të
cilat popullata vendore frikohet se mund të jenë të minuara,
përpos pastrimit që u zbatua nga ana e Brigadës Kufitare
(një banor u lëndua në vitin 2003
në njërën nga këto rrugë); rajoni rreth fshatit
Mateç.[34]
Të gjithë rajonet e minuara, që tashmë njihen, e nuk
janë ende të pastruara, si dhe ato rajone që janë të
shënuara si vende prioritare për zbatimin e operacioneve në vitin
2003, kyçur këtu edhe Detyrimin 2 (rajoni i fshatit Tanushec,
Detyrimin 4 (rruga Graçan – Karakoll) dhe Detyrimin 6 (rajoni i
fshatit Mateç), është potencuar
të jenë përherë të shënuara me
shirita për mina, derisa të sigurohen mjete për hetime
të mëtejme dhe zbatime të operacioneve
të pastrimit.[35]
Kërkimi dhe pastrimi i minave/mjeteve vrasëse të
pashpërthyera
Edhe pse Zyra e KB për aksion kundër minave u mbyll,
sidoqoftë, në vitin 2003, nga ana e ekipeve ndërkombëtare u
zbatuan hetime dhe operacione pastrimi, të sponzoruara nga ana e
International Trust Fund for Demining and Mine Victims Assistance. Si rezultat i
operacioneve për kërkim dhe pastrim, gjithsej 1.616.754 metra katror
iu vënë në disponim
bashkësisë.[36]
Handicap International (HI) dhe CARE/MineTech zbatuan hetim dhe pastrim
të 901.047 metrave katror në vitin 2003. Ekipet e HI pastruan
319.751 metra katrorë dhe kërkuan 309.633 metra katrorë. Ekipet e
HI zbuluan pesë mjete vrasëse të pashpërthyera, e nuk
gjetën asnjë minë. Si përgjigje e kërkesës
së banorëve, ekipet e HI zbuluan edhe tre mjete vrasëse
të pashpërthyera. Ekipet e MineTech, që u angazhuan nga
CARE International, realizuan operacione për pastrimin e 86.722 metrave
katrorë, me çka lokalizuan dy mina dhe gjashtë mjete
vrasëse të pashpërthyera; ata po ashtu pastruan edhe 4.941 metra
katrorë, sipas kërkesës së popullatës vendase dhe
kaluan 180.000 metra
katrorë.[37]
Ekipet lokale të Sektorit për mbrojtje civile zbatuan operacione
(që ITF i emëroi "pastrim i fushëbetejave"), nga gjithsej
715.887 metrave katror, që rezultuan me asgjësimin e dy minave dhe
të 548 mjeteve vrasëse
të pashpërthyera.[38]
Në vitin 2004, pastrimi i tre nga gjashtë fushave prioritare filloi
më 17 maj.[39]
Sipas të dhënave të përmendura në Monitoring
raportet për mina të mëparshëm, që nga fillimi i
operacioneve në shtator të vitit 2001, deri në dhjetor
të vitit 2003, janë pastruar përafërsisht 6,7 milione metra
katrorë të tokës, gjegjësisht vende eventuale të
minuara me mjete vrasëse të pashpërthyera në
Maqedoninë veri-perëndimore. Gjatë këtyre
operacioneve janë gjetur dhe asgjësuar vetëm 27 mina (në
vitin 2001: 4; në vitin 2002: 19; dhe në vitin 2003: 4) dhe 846
mjete vrasëse të pashpërthyera (në vitin 2001: 153;
në vitin 2002: 131; dhe në vitin 2003: 562). Në këto
të dhëna përfshihet edhe pastrimi që u zbatua
nga ana e ekipeve nga Bosnja e Hercegovina (BeH) në vitin 2001 dhe 2002.
Nuk janë përfshirë të dhëna nga aksioni për
pastrim që u zbatua nga ana e organizatës joqeveritare italiane
Intersos në vitin 2001, sepse nuk u shpallën detale në
lidhje me këtë.
Operacionet e pastrimit filluan në shtator të vitit 2001,
shpejt pas shuarjes së konfliktit, mirëpo ishin të kufizuara
për shkak të kushteve të vështira të motit.
Forcat e NATO dhe forcat e sigurisë së Republikës
së Maqedonisë zbatuan një aksion për pastrimin e minave nga
rrugët e rajoneve të përfshira me konfliktin. Nga ana e ITF
ishin angazhuar ekipe nga BeH, për të zbatuar pastrimin e mjeteve
vrasëse të pashpërthyera në këto vende. Ekipet nga
BeH pastruan 1.739.257 metra katrorë dhe asgjësuan 4 mina dhe 153
mjete vrasëse të pashpërthyera. Organizata joqeveritare italiane
Intersos, po ashtu zbatoi operacione pastrimi në tetë
fshatra.[40]
Në vitin 2002 u pastruan afër 3.9 milione metra katrorë, me
çka u asgjësuan 19 mina dhe 131 mjete vrasëse
të pashpërthyera.[41]
Ekipet e BeH në rajonet rreth Kumanovës dhe Tetovës kërkuan
dhe pastruan 1.780.771 metra katrorë. Në këto aksione u
gjetën vetëm tetë mina anti-njeri, një minë
anti-tank dhe 56 mjete vrasëse të pashpërthyera. Ata i
përfunduan operacionet më 4 korrik. Tre ekipe
tetanëtarëshe filluan operacionet më 30 shtator
të vitit 2002 në rajonin e Kumanovës, me çka
kërkuan dhe pastruan 361.772 metra katrorë. Ata lokalizuan
pesë mina dhe 41 mjete vrasëse të pashpërthyera.
Në shtator dhe tetor të vitit 2002, HI dhe CARE International, po
ashtu filluan operacione pastrimi në Republikën e Maqedonisë. HI
pastroi 1.630.260 metra katror, me çka u gjetën një
minë dhe 24 mjete vrasëse të pashpërthyera.
MineTech, të cilët ishin të angazhuar nga ana e CARE
International, pastruan 83.478 metra katrorë, me çka u gjetën 4
mina anti-njeri dhe dhjetë mjete vrasëse
të pashpërthyera.[42]
Në vitin 2003, Sektori i mbrojtjes civile hulumtoi pjesën
jug-lindore të Republikës së Maqedonisë,
që ka qenë e minuar me mjete vrasëse
të pashpërthyera. Gjatë kërkimit teknik
të rajonit të Prilepit, në shtator të vitit 2003 u
zbuluan 15 granata artilerike që përmbanin gaz fozgen dhe u
shkatërruan në qendrën e trajnimit Krivollak, ku zbatohej
asgjësimi i rezervave.[43]
Më 13 shkurt të vitit 2004, ekipet maqedonase për deminin
shkatërruan 70 granata artilerike 75-milimetërshe
të pashpërthyera, që u gjetën në rrethin
e Strumicës gjatë gjashtë muajve të
kaluar.[44]
Edukimi për rreziqet nga minat (MRE – Mine Risk Education)
Agjenia udhëheqëse për edukim për rreziqet nga minat -
Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq (KNKK), në vitin
2003 vazhdoi aktivitetet e veta me materiale të shtypura, prezentime dhe
fushata mediale. Në vitin 2003 u mbajten 265 prezentime,
në të cilat morën pjesë mbi 3.589, duke
përfshirë edhe 3.157 fëmijë. Prezentimi i fundit i KNKK u
mbajt më 30 qershor të vitit 2003, me çka
përfundoi programi i edukimit për rreziqet nga minat në
Republikën e
Maqedonisë.[45] Sektori
për mbrojtje civile mori përsipër përgjegjësinë
mbi këto aktivitete.[46]
Në qërshor të vitit 2004, Njësia për Deminim Human
njoftoi se për shkak të mjeteve të kufizuara që ishin
në disponim, në vitin 2004 nuk planifikohet zbatimi i rreziqeve
nga minat, edhe pse ata konsiderojnë se ende ekziston nevoja nga ky
aktivitet.[47]
Në bashkëpunim me Kryqin e Kuq të Maqedonisë,
Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq filloi me aktivitetet
në vitin 2001, kur 20 vullnetarë u trajnuan të zbatojnë
edukimin për rreziqet nga minat në rajonet e minuara. Si më
të rrezikuar, u identifikuan fëmijët. Aktivitetet për
edukimin zbatoheshin në disa faza, duke filluar nga aktivitetet
në komunat dhe duke përfunduar me fushatat e mediave, si dhe një
teatër shëtites në vitin 2002, për t'iu afruar
popullatës së gjerë. Shfaqja e fundit teatrore u mbajt në
nëntor të vitit 2001. Këtyre aktiviteteve iu inkuadrua edhe
UNICEF në vitin 2001. Duke filluar nga viti 2001, u mbajtën 1.032
prezentime për mbi 2.500 të moshuar dhe 14.500
fëmijë.[48]
Financimi i aksionit kundër minave
Për operacionet e pastrimit të minave/mjeteve vrasëse të
pashpërthyera në Republikën e Maqedonisë, në vitin
2003, ITF siguroi 229.000
dollarë.[49] Kjo paraqet
një për qind të mjeteve të tërësishme që ITF
i shpenzoi në vitin 2003 dhe nga zvogëlimi drastik i mjeteve të
caktuara për Maqedoninë, për vitin 2002 (1.213.653 dollarë,
ose pesë për qind nga fondi i ITF). Mjetet e vitit 2002 i mbuluan
shpenzimet e trajnimit dhe pajisjes së ekipeve të Mbrojtjes Civile,
pastrimit të minave/mjeteve vrasëse të pashpërthyera dhe
ndihmë për viktimat. Në vitin 2001, ITF ndau për
Maqedoninë 474.592 dollarë, ose dy për qind nga buxheti i
përgjitshëm i tij.[50]
Në qershor të vitit 2004, Njësia e Deminimit Human njoftoi se
ka marrë nga ITF 40.000 euro (përafërsisht 48,000 dollarë)
dhe 25.000 euro (përafërshisht 30.000 dollarë) nga Qeveria e
Sllovenisë, me çka u siguruan mjete për operacionet e pastrimit
të minave deri në fund të korrikut. Operacionet e mëtejme
varen nga donimet
plotësuese.[51]
Në bazën e të dhënave Investime nëaksionin kundër minave u regjistruan donime për Republikën
e Maqedonisë, me shumë të përgjitshme prej 1.189.310
dollarë për periudhën nga viti 1999 deri në vitin 2002 (viti
1999: 58.333 dollarë nga Japonia; viti 2001: 57.461 dollarë nga
Kanadaja, 10.753 dollarë nga Sllovenia, një milion dollarë nga
SHBA; viti 2002: 62.763 dollarë nga
Sllovenia).[52]
Njësia për Deminim Human, në vitin 2003, së pari ishte e
financuar nga ITF, e cila siguroi rezerva për shpenzimet operative të
Njësisë, duke përfshirë këtu edhe rrogat për
personat që zbatonin deminimin. Qeveria e Maqedonisë siguroi 10.000
dollarë për shpenzime të zyrës, logjistikës dhe
shpenzime për shërbimet
komunale.[53]
Të vrarë nga minat/mjetet vrasëse të pashpërthyera
Në vitin 2003, në Republikën e Maqedonisë, pesë veta
humbën jetën, ndërsa tre të tjerë u lënduan.
Më 4 mars të vitit 2003, u vra një civil dhe dy ushtarë
polak, të cilët shërbenin në NATO operacionin Allied
Harmony, ndërsa dy persona u lënduan nga detonimi i një mine,
të cilën e aktivizoi automjeti me të cilin ata udhëtonin
në rrugën mes fshatrave Sopot dhe Sushevë, në veri-lindje
të Shkupit.47 Më 17 korrik, një ushtar i brigadës
kufitare u vra dhe një u plagos rëndë kur automjeti i tyre shkeli
një minë anti-tank në afërsi të fshatit
Vaksinc.48 Në tetor, një civil humbi jetën kur me
traktorin e tij shkoli një minë anti-tank në rrugën
Graçan dhe Karakoll.49 Këto incidente ndodhën
në rrugët që rregullisht përdoren. Në periudhën
mes janarit dhe majit të vitit 2004 nuk u lajmëruan raste të
reja të personave të vrarë apo të lënduar. Para se
të mbyllet, Zyra e KB për aksion kundër minave e përdorte
IMSM (Menaxhment Sistem Informativ për Aksion kundër Minave), për
ta regjistruar numrin e personave të vrarë apo të lënduar
nga minat.
Para se të mbyllet, Zyra e KB për aksion kundër minave e
përdorte IMSM (Sistem menaxhmenti informativ për aksion kundër
minave), për ta regjistruar numrin e të vdekurve dhe të
lënduarve nga minat.
Në bazën e të dhënave të Zyrës së KB
për aksion kundër minave në periudhën nga janari 2001 deri
në dhjetor 2002 janë regjistruar 42 raste aksidenti të shkaktuara
nga minat/mjetet vrasëse të pashpërthyera, ku 15 persona u
vranë, ndërsa 27 u lënduan. Numri më i madh i incidenteve
të regjistruara ishin rezultat i minave
anti-tank.[57] Sidoqoftë,
informatat për pesë incidente në bazën e të
dhënave, ku nga ana e Zyrës së KB për aksion kundër
minave nuk u regjistruan të lënduar, si dhe dy incidente të tjera
të paregjistruara, bëjnë me dije se edhe katër ushtarë
janë vrarë dhe 13 të tjerë janë lënduar nga viti
1999. Në vitin 2002, një person humbi jetën (ushtar italian i
KFOR-it) dhe tre të tjerë u lënduan (një prej tyre gjerman i
KFOR-it). Në vitin 2002, 18 persona humbën jetën dhe 33 të
tjerë u lënduan, si dhe tre anëtarët e vrarë të UE
monitoring misionit (slloven, norvegjez dhe përkthyesi i tyre). Në
vitin 2000, një ushtar u vra kur automjeti i tij shkoli një minë
anti-tank. Në vitin 1999 tre ushtarë u lënduan. Si plotësim
i numrit të ushtarakëve të lënduar në vitin 1999,
pushteti maqedonas lajmëroi se shtatë shqiptarë të
Kosovës janë vrarë dhe 16 janë lënduar nga minat
anti-njeri, në afërsi të kufirit, në përpjekjen e tyre
të hyjnë ilegalisht në
Maqedoni.[58]
Nuk ekzistojnë të dhëna në lidhje me atë a ka
të vrarë apo të lënduar nga ata që ishin të
kyçur në operacionet për deminim dhe pastrim në
periudhën 2001-2004.
Në Republikën e Maqedonisë ekzistojnë të dhëna
për aksidente si rezultat i mjeteve vrasëse të paeksploduara,
të cilat datojnë nga Lufta e Parë dhe e Dytë Botërore,
në pjesën jugore të vendit. Në rajonin e Strugës, vend
i popullarizuar turistik, në periudhën prej vitit 1997 deri në
vitin 2000, pesë persona u vranë dhe 30 u lënduan; në
rajonin e Manastirit, tetë persona u vranë dhe 111 u lënduan
në periudhën mes viteve 1965 dhe 2002; në Gjevgjeli një
person u vra dhe një u
lëndua.[59]
Qendra për Koordinimin e Aksionit Kundër Minave në
Kosovë, në gusht të vitit 2001, lajmëroi se “Republika
e Maqedonisë ka një sistem shëndetësor në nivel të
kënaqshëm dhe duhet të jetë më se e aftë që
të ballafaqohet me çfarëdo lëndime si rezultat i
minave/mjeteve vrasëse të
paeksploduara”.[61]
Sidoqoftë, Organizata Botërore Shëndetësore lajmëroi se
shërbimet për shëndetin publik në vend mbijetuan një
dekadë jostabiliteti rajonal dhe pengesa si rezultat i tranzicionit
socio-ekonomik i keqësuar me ardhjen e refugjatëve nga kriza e
Kosovës në vitin 1999.[62]
Në spitalet mungon personeli i edukuar adekuat dhe pajisje mjekësore,
e cila në të shumtën e rasteve është e vjetër dhe
me mundësi të ulëta për riparim. Njësia e vetme e
specializuar për raste fatkeqësie dhe urgjente është në
Qendrën e Klinikës në Shkup. Shërbimet që
sigurojnë përkujdesje sociale për personat me invaliditet, duke i
inkuadruar edhe personat e lënduar nga minat, sipas raporteve, nuk
janë të zhvilluara në masë të
duhur.[63] Në vitin 2004,
Republika e Maqedonisë lajmëroi se “ndërmerr masa për
përkrahjen e përpjekjeve për deminim dhe për ndihmën e
viktimave të minave... numri më i madh i viktimave u hospitalizuan dhe
u dërguan për rehabilitim në Spitalin Ushtarak në
Shkup”.[64]
Gjatë vitit 2001, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq
ishte organizata e vetme ndërkombëtare humanitare që kishte qasje
deri te rajonet e konfliktit. Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të
Kuq siguroi pajisje mjekësore dhe kirurgjike për spitalet në
Shkup, Tetovë dhe Kumanovë, Fakultetet Mjekësore, Spitalit
të Qytetit, Spitalit Ushtarak dhe për Njësinë e Forcave
Special Policore për Shpëtim, të dedikuara për trajtimin e
650 pacientëve në luftën, duke inkuadruar edhe të
lënduar nga minat/mjetet vrasëse të paeksploduara. Gjithashtu,
Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq ndihmoi në evakuimin e
të lënduarve në
spitalet.[65] Komiteti
Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq e mbylli repartin e vet
mjekësor në Shkup në shkurt të vitit 2002; Megjithatë,
në vitin 2003, u dhuroi pajisje kirurgjike tre spitaleve në Shkup dhe
spitalit të
Tetovës.[66]
Instituti për terapi fizikale dhe rehabilitim në Shkup
është qendra kryesore për rehabilitim në
vend.[67] Drejtori i Institutit
lajmëroi se në vitin 2003 së paku tre personave të
lënduar nga minat u është dhënë ndihmë, si dhe
një personi të lënduar në një incident në mars dhe
dy fëmijëve në
Kosovë.[68] Qendra Ortopedike
Sllavej, e locuar në kuadër të Qendrës së Klinikës
në Shkup, ka zhvilluar bashkëpunim me Institutin për Terapi
Fizikale dhe Rehabilitim dhe me Klinikën për Kirurgji Ortopedike dhe
është kapaciteti i vetëm i cili siguron mjete ndihmëse
ortopedike.[69] Në vitin 2003,
Qendra Sllavej siguroi proteza për 10 deri në 12 persona të
lënduar nga minat, duke përfshirë 7 apo 8 veta nga
Kosova.[70]
Në vitin 2002, ITF dhuroi 28.703 dollarë për ndihmë
të lënduarve nga minat në Republikën e Maqedonisë.
Shtatë persona të lënduar nga minat u dërguan në
rehabilitim dhe iu siguruan proteza në Institutin për Rehabilitim
në Slloveni. ITF, gjithashtu, siguroi mjete për një student nga
Republika e Maqedonisë që të studiojë protetikë
ortotikë në Kolexhin e Shkencave Mjekësore në Universitetin
e Lublanës në Slloveni. Nga vitit 1998 e këndej, edhe një
profesionist nga fusha e mjekësisë mbaroi edukimin për
rehabilitim në
Slloveni.[71]
Qendra e Klinikës ka në disponim vetëm tre
fizeo-terapeutë të diplomuar, fizeo-terapeutët e tjerë
janë edukuar në shkolla të mesme teknike. Në qershor të
vitit 2001, HI organizoi trajnim për 16 fizeo-terapeutë nga Klinika e
Ortopedisë dhe nga Instituti për Mjekësi Fizikale dhe
Rehabilitim. Megjithatë, nevojitet edukim plotësues, për
t’u mësuar teknika të reja dhe të përmirësohet
cilësia e
rehabilitimit.[72]
Politika për invaliditetin dhe praktika
Janë sjellë tre ligje (dhe amendamente të tyre) me të
cilat parashihen beneficionet për personat e invalidizuar, duke inkuadruar
në këtë grup edhe personat e lënduar nga minat: Ligji
për përkujdesje sociale nga viti 1997, Ligji për sigurim
pensional dhe invalidor nga viti 1993 dhe Ligji për punësim të
personave të invalidizuar nga viti
2000.[73]
[1] Përgjigje e Republikës së
Maqedonisë në pyetësorin e Organizatës për Siguri dhe
Bashkëpunim në Evropë (OSCE), 3 janar 2003, fq. 3. Gjithashtu,
shiko Raporti për Monitoringun e minave 2002, fq.
329. [2] Përgjigjja në
pyetësorin e OSBE-së, 22 janar 2003, fq. 2, 2-3 shkurt 2004, në
punëtorinë e Reay grupit për “Përparim në
plotësimin e qëllimeve të Konventës së Otavës
në Evropën Jug-Lindore” në Bukuresht,
përfaqësuesit e Maqedonisë elaboruan disa ligje paraprake të
cilat i sanksionojnë aktivitetet e ndaluara me Marrëveshjen për
Ndalimin e Minave. [3] Shiko n Gjithashtu,
shiko Raporti për Monitoringun e minave 2002, fq. 329. raportet për
Nenin 7 të paraqitura më: 30 prill 2004 (raport me datën 15 prill
2004) (për periudhën prej 15 prill 2003 deri më 15 prill 2004);
15 prill 2003 (për periudhën prej 15 prill 2002 deri më 15 prill
2003); 24 shkurt 2003 (për periudhën prej 6 nëntorit 2002); 25
qershor 2002 (për periudhën prej 30 prill 2001 deri më 30 prill
2002) dhe 25 maj 1999 (për periudhën prej 4 dhjetor 1997 deri më
31 mars 1999). [4] Intervistë me
Svetllana Galeva, Ministria e Jashtme, Shkup, 23 shkurt
2004. [5] Shiko Raporti për
Monitoringun e minave 2001, fq. 733, dhe Raporti për Monitoringun e minave
2003, fq. 321. [6] Shiko Raporti për
Monitoringun e minave 2000, fq. 687. [7]
Faks nga Ministria e Mbrojtjes, 20 prill
2004. [8] Raport për Nenin 7, Shtojca
B, 25 maj, 1999 (për periudhën nga 4 dhjetor, 1997 deri
më 31 mars, 1999). Shih Monitoring raportin për mina 2000, f.
687, dhe Monitoring raportin për mina 2003, f.
321. [9] Major Metodija Veliçkovski,
Departamenti i inxhinieringut, Shtabi kryesor i Ministrisë
së mbrojtjes, "Gjendja me minat anti-njeri
në Republikën e Maqedonisë", punëtoria për
aksionet kundër minave, të fokusuara në nivelin rajonal,
NATO partneriteti për paqë, Atenë, 18-19 tetor, 2001.
Gjashtë llojet e minave ishin: PMA-1 (8.353), PMA-2 (4.030), PMA-3 (560),
PMR-2A (29.918), "materje plastike anti-magnet APM” (50) i
“APM” (10). [10] Faks nga
Ministria e Mbrojtjes, 20 prill,
2004. [11] Raport për Nenin 7,
Shtojca G, 25 maj, 1999 (për periudhën 7 - 31 mars, 1999), Mina
të shkatërruara në fazën 1 ishin: "materje plastike
anti-magnet APM” (50); faza 2: PMR-2A (29 918); faza 3: PMA-1, PMA-2,
PMR2A, PROM-1 (16 071) – shuma të përgjitshme për
secilin lloj nuk ishin të publikuara
veçanërisht. [12] Raport
për Nenin 7, Shtojca G, 15 prill, 2003 (për periudhën 15 dhjetor
2002, deri më 15 2003). [13] Shih
Monitoring raportin për mina viti 2003, f.
321. [14] Raporti për Nenin 7,
Shtojca D, 25 maj, 1999 (për periudhën nga 4 dhjetor, 1997 deri
më 31 mars, 1999), dhe Raportin për Nenin 7, Shtojca D, 25
qërshor,.2002 (për periudhën nga 30 prill, 2001 deri më 30
prill, 2002). [15] Përgjigje
përmes postës elektronike të pyetësorit për
Monitoring të minave (LM), Ruzhica Zhanteva Angelova,
Këshilltare, Departamenti multilateral, Ministria e punëve të
jashtme, 25 qërshor, 2002; Raport për Nenin 7, Shtojca D, 30 prill,
2004. Minat që ishin të ruajtura janë: PMA-1 (1 400), PMA-2
(600) dhe PMR-2A (2 000). [16] Për
detaje lidhur me konfliktin, shih Monitoring raportin për minat 2001, f.
735-736 [17] Shih Monitoring raportin
për minat 2002, f. 332. [18]
"Rebelët e çarmatosur, Maqedonia konteston prezencën e NATO-s",
Associated Press, 26 shtator, 2001. [19]
“Macedonia arms cache fuels unease”, CNN, 11 October
2001. [20] Posta elektronike nga Alain
Laponne, zyra e UNDP, Shkup, 23 shkurt,
2004. [21] Përgjigjja e
pyetësorit Monitoringut të minave (LM Questionnaire), 25 qërshor,
2002; poashtu shih Raporti për Nenin 7, Shtojca E, 25 maj, 1999.
Sidoqoftë, ka patur të vdekur nga minat edhe para vitit 2001.
[22] UNMIK “MACC Update
10/08/2001”, 10 gusht, 2001. Në mes të vitit 2001, Komiteti
ndërkombëtar i Kryqit të kuq njoftoi se si rezultat i
përdorimit të municionit të vjetër dhe me cilësi
të ulët, problemi me mjetet vrasëse të pashpërthyera
është vështirësuar, për dallim nga konfliktet tjera.
Shih Monitoring raportin për minat 2002, f.
331-333. [23] Updates from UNMAS”,
Mine Action Support Group Newsletter, Dhjetor 2002,
fq.13 [24] Intervistë telefonike me
Suzana Paunovska, Kryqi i Kuq i Maqedonisë, 25 maj
2004. [25] Përgjigje pyetësorit
të OSBE-së, 3 janar 2003, fq. 3; intervenim nga ana e Republikës
së Maqedonisë, Komiteti i Përhershëm për Pastrimin e
Minave (Standing Committee on Mine Clearance), Edukim për reziqet nga minat
dhe Teknologjia për aksion kundër minave, Gjenevë, 14 maj
2003. Shiko Raport për Monitoringun e Minave
[2]003, fq. 322; intervistë me Svetllana
Geleva, Ministria e Jashtme, Shkup, 23 shkurt
2004. [27] “Kosovo: UN Mission to
set up joint committee ëith Skopje on border issues”, UN Neës
Service, 19 mars 2002. Shiko Raport për onitoringun e Minave 1999, fq. 632,
dhe Raport për Monitoringun e Minave 2001, fq.
736. [28] Intervistë me Lupço
Zajkovski, Ministria e Mbrojtjes, Shkup, 2 shkurt 2004. Për ITF trajnimin,
shiko Raport për Monitoringun e Minave 2003, fq.
323. [29] Intervistë me
përfaqësues të Njësisë për Deminim Human,
Njësia për mbrojtjen e qytetarëve, Ministria e Mbrojtjes, Shkup,
7 korrik 2004. [30]
Ibid [31] Intervistë me Lupço
Zajkovski, Ministria e Mbrojtjes, Shkup, 25 shkurt
2004. [32] Shiko Raport për
Monitoringun e Minave 2003, fq. 322 dhe Raport për Monitoringun e Minave
2002, fq. 33. [33] Intervistë me
Lupço Zajkovski, Ministria e Mbrojtjes, 2 shkurt
2004. [34] Ibid; deklaratë e
Svetllana Geleva, Ministria e Jashtme, Komiteti i Përhershëm për
Pastrimin e Minave, Edukim për rreziqet nga minat dhe Teknologjia për
Aksione Kundër Minave, Gjenevë, 11 shkurt
2004. [35] Intervistë me
përfaqësues të Ministrisë së Mbrojtjes, 7 korrik
2004. [36] Intervistë me Lupço
Zajkovski, Ministria e Mbrojtjes, 2 shkurt 2004, Lajmërim i Republikës
së Maqedonisë, Komiteti i Përhershëm për Pastrimin e
Minave, 11 shkurt 2004. Sidoqoftë, ITF lajmëroi se 735.133 metra
katrorë “u pastruan” dhe u gjetën katër mina dhe 521
mjete shpërthyese të pashpërthyera. ITF, “Annual Report
2003", fq.26. [37] Intervistë me
Lupço Zajkovski, Ministria e Mbrojtjes, 2 shkurt 2004, Lajmërim i
Republikës së Maqedonisë, Komiteti i Përhershëm
për Pastrimin e Minave, 11 shkurt 2004.
[38]
Ibid [39] Intervistë me
përfaqësues të Ministrisë së Mbrojtjes, 7 korrik
2004. [40] Shiko Raport për
Monitoringun e Minave 2003, fq. 333. [41]
Përgjigjja e Republikës së Maqedonisë në
pyetësorin e OSBE-së, 3 janar 2003, fq.
3. [42] Shiko Raport për Monitoringun
e Minave 2003, fq. 322-323. [43]
Intervistë me Lupço Zajkovski, Ministria e Mbrojtjes, 2 shkurt 2004,
shiko Raport për Monitoringun e Minave 2003, fq.
322-323 [44] Intervistë me
Lupço Zajkovski, Ministria e Mbrojtjes, 2 shkurt 2004, 2 dhe 25 shkurt
2004. [45] Intervistë me Darko
Jordanov dhe Herbi Elmazi, KNKK, Shkup, 3 qershor
2004. [46] Intervistë telefonike me
personelin e KNKK, Shkup, 25 shkurt 2004, dhe KNKK "Special Report: Mine Action
2003", fq. 40. [47] Intervistë me
përfaqësues të Ministrisë së Mbrojtjes, 7 korrik
2004. [48] Intervistë me Darko
Jordanov dhe Herbi Elmazi, KNKK, Shkup, 3 qershor 2004, Shiko Raport për
Monitoringun e Minave 2003, fq. 323-324, dhe Raport për Monitoringun e
Minave 2002, fq. 334-335. [49] Postë
elektronike nga Sabina Veber, Head of International Relations, ITF, 27 shkurt
2004. [50] Postë elektronike nga Eva
Veble, Head of International Relations, ITF, 30 prill 2004 dhe 5 qershor
2002. [51] Intervistë me
përfaqësues në Ministrinë e Mbrojtjes, 7 korrik
2004. [52] Multi-Year Recipient Report:
Macedonia, the former Yugoslav Republic of", Mine Action Investment database,
accessed at www.mineaction.org, 17
shtator 2004. UNMAS regjistron se Republikës së Maqedonisë ShBA i
donon 500,000 USD për periudhën 2002-2003. Një pjesë e
këtyre mjeteve janë paguar nëpërmjet ITF. Shiko Raport
për Monitoringun e Minave 2002, fq. 334.
[53] Intervistë me Lupço
Zajkovski, Ministria e Mbrojtjes, 25 shkurt
2004. [57] Informata është
siguruar nga Sandy Powell, Projekt menaxer, dhe nga Vesna Mirkoska, Asistent,
Zyra e KB për aksion kundër minave, Shkup, 29 prill
2003. [58] Ibid, Raport për
Monitoringun e Minave 2001, fq.
737-738. [59] Informata është
siguruar nga Zyra e KB për aksion kundër minave, 29 prill 2003.
[60] Për më shumë
informata në lidhje me ndihmën për viktimat e minave në
Republikën e Maqedonisë shiko HI, Landmine Victim Assistance in South
East Europe, Bruksel, shtator 2003. [61]
UN UN Interim Administration Mission in Kosovo, "MACC Update: 10/08/2001", 10
gusht 2001. [62] WHO (World Health
Organization), Department of Emergency and Humanitarian Action, "FYR Macedonia",
qershor 2000, fq.1. [63] European
Observatory on Health Care Systems, "HiT summary: The former Yugoslav Republic
of Macedonia, 2002, Health Care Systems in Tranzitions", accessed at www.observatory.dk on 29 April
2003. [64] Odgovor na pra{alnikot na OBSE,
22 januari 2004 godina, str.2. [65] KNKK,
"ICRC Special Report, Mine Action 2001", Gjenevë, korrik 2002, fq.
32-33. [66] KNKK, "Annual Report 2003",
Gjenevë, qershor 2004, fq. 211. [67]
HI, Landmine Victim Assistance in South East Europe, shtator 2003, fq.
56. [68] Intervistë me dr. Zoran
Dimovski, Drejtor, Instituti për mjekësi fizikale dhe rehabilitim,
Shkup, 5 prill 2004. [69] Landmine Victim
Assistance in South East Europe, shtator 2003, fq.
56. [70] Intervistë me Goran
Çalloski, drejtor, Sllavej Sh.A. Qendër, për mjete ortopedike
dhe protetike. [71] ITF, "Annual Report
2002", fq.23 [72] HI, "Information Letter:
No. 6", Shkup, 6 shkurt 2002: intervistë me Cathriona McCauley, Disability
Project Coordinator, HI, Shkup, 28 prill 2003.
[73] Komiteti për hartimin e
Strategjisë Nacionale për Uljen e Varfërisë në
Republikën e Maqedonisë, Ministria e Financave, Qeveria e
Republikës së Maqedonisë, gusht 2002, fq. 64-65, 72. Për
më shumë informata shiko Landmine Victim Assistance in South East
Europe, shtator 2003, fq.58-59.
About Us
Our Research Products